De grote herdenking van 500 jaar Reformatie, we konden er in 2017 niet om heen. De persoon van Luther was alom tegenwoordig. In vele ogen bracht hij een beweging op gang die de gehele samenleving beïnvloedde en dus ook het leven van vrouwen.
Sommigen zien de Reformatie als een begin van de emancipatie voor de vrouw. Luther zelf was immers een groot voorstander van onderwijs voor vrouwen. Maar het moet ook gezegd dat hij er een even groot voorstander van was om dit onderwijs te beperken. Zo waren er geen hogere studies voorzien. Vrouwen van predikanten kregen wel extra onderricht omdat zij zouden instaan voor de zorg van armen en zieken en voor het geestelijk onderwijs van kinderen en bedienden.Hoewel er veel te zeggen valt voor een mogelijke emancipatie van de vrouw en Luther zelf geen schrik had om luiers te verversen, kunnen we in elk geval zeggen dat zijn opvolgers de vrouw in de rol van huisvrouw geduwd hebben.
In deze herdenkingstijd horen we echter veel minder over de vrouwen zelf. Katharina van Bora krijgt dan nog wel wat aandacht. Veel minder aandacht krijgen vrouwen als Argula von Grumbach, Katharina Zell en vele anderen die door het verlaten van het klooster hun maatschappelijke aanzien verloren en bijgevolg hoon over zich heen kregen. Desondanks pakten ook zij de pen op en ze discuteerden met mannen van aanzien.
“Hoewel er veel te zeggen valt voor een mogelijke emancipatie van de vrouw en Luther zelf geen schrik had om luiers te verversen, kunnen we in elk geval zeggen dat zijn opvolgers de vrouw in de rol van huisvrouw geduwd hebben.
Argula von Grumbach (1492-1554) correspondeerde sinds 1522 met Luther, alsook met Spalatin en anderen. Haar bekendste geschrift was een brief aan de universiteit van Ingolstadt waarin ze het voor de reformator Seehorfer opneemt. Ingolstadt had Seehorfer verbannen. De actie bleef niet zonder gevolgen. Ze kreeg weliswaar geen antwoord op haar schrijven, maar de brief werd gedrukt. De brief kreeg enorme aandacht vermoedelijk ook door de provocerende voorpagina waarop Argula als enige vrouw met de bijbel in de hand tegenover een rij van mannelijke geleerden staat.
De brief werd een vlugschrift waar velen in de vroege reformatie zich van bedienden. In deze brief spreekt ze over het vrouwelijk beeld van God, zoals in Hosea waar God zichzelf vergelijkt met een berin die beroofd is van haar jongen. Argula schrijft nog zeven van deze vlugschriften die in het totaal op een 30.000 exemplaren werden gedrukt.
In 1530 ontmoette zij Luther. Hoewel hij enthousiast was over haar reformatorische benadering, heeft hij het nooit openlijk voor haar opgenomen in haar strijd tegen de faculteit. Haar inzet voor de reformatie moest zij uiteindelijk bekopen. Haar man werd verweten zijn vrouw niet in de hand te hebben en verloor zijn positie. Dit betekende gebrek aan geld en hierdoor moest Argula zich vooral bezighouden met de zorg voor have en goed om haar kinderen een degelijke opvoeding te kunnen geven.
“Paulus zegt, vrouwen moeten zwijgen. Ik antwoord: Weet u echter niet dat Paulus ook zegt in Galaten 3: In Christus is noch man noch vrouw en in Joel zegt God: Ik zal mijn Geest uitgieten over alle vlees en jullie zonen en dochters zullen profeteren…….”
Katharina Zell geboren als Katharina Schütz, trouwde in 1523 met Matthäus Zell, een 46-jarige predikant. Katharina was toen 20. Het “priesterhuwelijk” was nog niet zo ingeburgerd en het echtpaar werd het slachtoffer van uitsluiting en smaad. Ze werden ook geëxcommuniceerd. Katharina verdedigde haar huwelijk openlijk in een vlugschrift. Net als Argula getuigde ze met Bijbelvastheid en met moed. Ze ging in op het zwijggebod voor vrouwen in de brief aan de Korinthiërs: “Paulus zegt, vrouwen moeten zwijgen. Ik antwoord: Weet u echter niet dat Paulus ook zegt in Galaten 3: In Christus is noch man noch vrouw en in Joel zegt God: Ik zal mijn Geest uitgieten over alle vlees en jullie zonen en dochters zullen profeteren…….”
Zij was één van de eerste predikantenvrouwen en ze moet een warmhartige praktische vrouw geweest zijn. In het jaar van haar huwelijk bracht ze 80 geloofsvluchtelingen bij hen onder in de pastorie. Ze verzorgde 60 mensen vier weken lang. Ze schreef daarbij ook troostbrieven voor de achtergebleven vrouwen met een woord uit Jesaja, waarin God van zichzelf als van een rustgevende moeder spreekt: “Zoals een moeder haar zuigeling niet vergeet, zo zal ik (God) jullie niet vergeten.”
Zelf schonk ze aan twee kinderen het leven. Beiden kinderen overleefden de kindertijd niet. Toen de boerenopstand uitbrak en 3000 vluchtelingen in de stad aankwamen, ontfermde ze zich over hen tot ze er bijna aan bezweek.
Ze mengde zich ook in de Avondmaalstrijd tussen Zwingli en Luther. Toen de gesprekken waren vastgelopen, schreef ze aan Luther dat hij de liefde te veel onderbelicht liet.Ze schreef: “de liefde is belangrijker dan alle strijdigheden in de leer.” Katharina gaf ook een liedboek uit met liederen en gezangen die bij de dagelijkse werkzaamheden gezongen konden worden.
Toen haar man stierf, nam ze na de grafrede van Martin Bucer zelf het woord. Ze gaf ook een boekje uit met zijn gedachtegoed en noemde haar man in het voorwoord één van de liberaalste reformatoren. Dat zij zelf op dat liberale gedachtegoed een grote invloed had uitgeoefend mag duidelijk zijn. Zij herbergde verschillende reformatoren ook in een tijd waarin andere stromingen dan de Lutherse het sterk te verduren kregen. Ook voor hen nam ze de pen op.
Ze mengde zich ook in de Avondmaalstrijd tussen Zwingli en Luther. Toen de gesprekken waren vastgelopen, schreef ze aan Luther dat hij de liefde te veel onderbelicht liet.
Nog twee keer zou Katharina openlijk prediken tegen het preekverbod voor vrouwen in, twee maal bij de begrafenis van een vrouw. Hoewel ze zelf verzwakt was, hield ze een grafrede voor Elisabeth Heckerlin. Geen pastor wilde deze vrouw begraven omdat zij een aanhanger van Schwenckfelds was, die volgens de Lutheranen zelf een afvallige was uit de kerk van Christus. Katharina stierf voor ze voor deze preek werd berecht.
Dat Argula von Grumbach en Katharina Zell niet de enigen vrouwen waren, die de Reformatie verder droegen, blijkt uit het onderzoek dat u in het Duits kunt raadplegen. Hun levensverhalen zijn opgetekend door verschillende auteurs. Laten we ook deze vrouwen herdenken en hun werk verder zetten.
ds. Eefje van der Linden
